Bóng đá, môn thể thao vua, luôn sống động với những pha bóng tốc độ, những bàn thắng đẹp mắt và cả những quyết định gây tranh cãi của trọng tài. Tuy nhiên, sự xuất hiện của công nghệ Xoilac TV VAR (Video Assistant Referee) đã mang đến một cuộc cách mạng, hứa hẹn sự công bằng hơn nhưng đồng thời cũng tạo ra không ít tranh cãi. Vậy, VAR là gì? Nó có phải là vị cứu tinh hay kẻ phá cảm xúc của bóng đá? Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về công nghệ này.
Giới thiệu: VAR – vị cứu tinh hay kẻ phá cảm xúc
Trong một thế giới ngày càng phát triển về công nghệ, việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào thể thao là điều tất yếu. Bóng đá cũng không ngoại lệ. VAR ra đời với mục tiêu cao cả là hỗ trợ trọng tài chính đưa ra những quyết định chính xác nhất, giảm thiểu sai sót do yếu tố con người. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng và minh bạch cho mỗi trận đấu, đặc biệt là trong những khoảnh khắc mang tính quyết định như bàn thắng, phạt đền, thẻ đỏ hay lỗi việt vị.
Thế nhưng, trong suốt quá trình triển khai, VAR đã vấp phải không ít ý kiến trái chiều. Nhiều người hâm mộ và chuyên gia cho rằng, việc dừng trận đấu để xem lại video đã làm mất đi sự liền mạch, cảm xúc vốn có của bóng đá, biến những khoảnh khắc bùng nổ trở thành chờ đợi mệt mỏi. Liệu VAR có thực sự là một “vị cứu tinh” mang lại công lý tuyệt đối, hay chỉ là một “kẻ phá cảm xúc” khiến bóng đá mất đi vẻ đẹp hoang dã của nó?
Định nghĩa VAR là gì và ý nghĩa tên gọi
VAR là từ viết tắt của Video Assistant Referee, có nghĩa là Trợ lý Trọng tài Video. Đây là một hệ thống công nghệ được sử dụng trong bóng đá nhằm hỗ trợ trọng tài chính đưa ra quyết định chính xác hơn trong những tình huống gây tranh cãi hoặc có khả năng ảnh hưởng lớn đến kết quả trận đấu. Hệ thống này bao gồm một đội ngũ các trọng tài chuyên trách ngồi trong phòng điều khiển, theo dõi trận đấu thông qua nhiều góc quay camera khác nhau.
Ý nghĩa tên gọi đã phần nào nói lên vai trò chính của hệ thống này: một trợ lý, một người hỗ trợ. VAR không phải là người đưa ra quyết định cuối cùng, mà chỉ là người cung cấp thông tin và góc nhìn khách quan từ video để trọng tài chính có thể xem xét lại và đưa ra phán quyết cuối cùng của mình. Sự xuất hiện của VAR đánh dấu một bước ngoặt lớn trong lịch sử luật bóng đá, mang đến một cách tiếp cận mới để giải quyết những tình huống phức tạp mà trước đây trọng tài thường chỉ có một vài giây để đưa ra phán quyết.
VAR hoạt động như thế nào?
Để hiểu rõ hơn về VAR, chúng ta cần tìm hiểu cách thức hoạt động của hệ thống phức tạp này. VAR không chỉ đơn thuần là việc xem lại một đoạn video; đó là cả một quy trình được thiết lập chặt chẽ:
Camera và trung tâm kiểm soát
Hệ thống VAR đòi hỏi một số lượng lớn camera được bố trí khắp sân vận động, cung cấp nhiều góc quay khác nhau, từ cận cảnh cho đến toàn cảnh. Những hình ảnh này được truyền trực tiếp về một trung tâm kiểm soát video (VCR – Video Operation Room), nơi đội ngũ trọng tài VAR làm việc. Trung tâm này được trang bị các màn hình hiển thị đa dạng góc quay, cùng với các công cụ chuyên biệt cho phép tua đi, tua lại, phóng to, thu nhỏ và phân tích các tình huống một cách chi tiết nhất.
Đội ngũ VAR bao gồm:
- VAR chính: Trọng tài có kinh nghiệm, chịu trách nhiệm chính trong việc xem xét và tư vấn.
- AVAR (Assistant VAR): Hỗ trợ VAR chính, đặc biệt trong việc kiểm tra các tình huống diễn ra đồng thời.
- Replay Operator: Điều khiển hệ thống camera, cung cấp các góc quay theo yêu cầu của đội ngũ VAR.
4 tình huống VAR được phép can thiệp
Theo quy định của IFAB (Hội đồng Liên đoàn Bóng đá Quốc tế), VAR chỉ được phép can thiệp vào “những lỗi rõ ràng và hiển nhiên” (clear and obvious errors) hoặc “những tình huống bị bỏ lỡ nghiêm trọng” (serious missed incidents) trong 4 loại tình huống sau:
- Bàn thắng và các tình huống dẫn đến bàn thắng:
- Việt vị.
- Phạm lỗi trước khi ghi bàn.
- Bóng ra ngoài sân trước khi bàn thắng được ghi.
- Bóng chạm tay trước khi ghi bàn (trừ khi chạm tay không chủ đích của cầu thủ phòng ngự).
- Phạt đền (penalty) và các tình huống dẫn đến phạt đền:
- Phạm lỗi trong vòng cấm.
- Vị trí phạm lỗi (trong hay ngoài vòng cấm).
- Giả vờ ngã (diving).
- Thẻ đỏ trực tiếp:
- Lỗi nghiêm trọng (ví dụ: bạo lực, chơi bóng nguy hiểm).
- Hành vi phi thể thao nghiêm trọng.
- VAR không can thiệp vào thẻ vàng thứ hai.
- Nhầm lẫn nhận dạng:
- Trọng tài rút thẻ (vàng hoặc đỏ) nhầm người chơi.
Điều quan trọng là VAR không can thiệp vào mọi tình huống. Trọng tài chính là người có quyền yêu cầu VAR hỗ trợ hoặc VAR sẽ thông báo cho trọng tài chính nếu phát hiện lỗi rõ ràng. Khi có nghi vấn, trọng tài chính có thể tạm dừng trận đấu và ra hiệu ‘TV signal’ để xem lại tình huống tại khu vực RRA (Referee Review Area) ở biên sân.
VAR có quyền quyết định thay trọng tài không?
Đây là một trong những hiểu lầm phổ biến nhất về VAR. Câu trả lời là không. VAR không có quyền đưa ra quyết định thay thế trọng tài chính. Vai trò của VAR chỉ là tư vấn và cung cấp bằng chứng video cho trọng tài chính. Trọng tài chính là người duy nhất có thẩm quyền đưa ra phán quyết cuối cùng trên sân.
Quy trình thường diễn ra như sau:
- VAR phát hiện một tình huống cần xem xét lại hoặc trọng tài chính yêu cầu hỗ trợ.
- VAR cung cấp thông tin và các góc quay video liên quan cho trọng tài chính.
- Trọng tài chính có thể lựa chọn:
- Chấp nhận thông tin từ VAR và thay đổi quyết định nếu đó là lỗi “rõ ràng và hiển nhiên” mà không cần xem lại tại RRA (ví dụ: việt vị đơn giản, bóng ra ngoài sân).
- Đến khu vực RRA để tự mình xem lại tình huống trên màn hình. Đây là hình thức phổ biến nhất khi có sự tranh cãi về mặt nhận định.
- Giữ nguyên quyết định ban đầu nếu sau khi tham khảo VAR hoặc tự xem lại, trọng tài chính vẫn tin rằng quyết định của mình là đúng.
Nguyên tắc này nhấn mạnh rằng VAR là một công cụ hỗ trợ, không phải là một “trọng tài thứ hai” điều khiển trận đấu từ xa. Quyền hạn tối cao vẫn thuộc về người điều khiển trận đấu trực tiếp trên sân.
Ưu và nhược điểm của công nghệ VAR
VAR đã mang lại những thay đổi đáng kể cho bóng đá, nhưng cũng không tránh khỏi những ý kiến trái chiều. Dưới đây là những ưu và nhược điểm nổi bật của công nghệ này:
Ưu điểm
- Tăng cường tính công bằng: Đây là lợi ích lớn nhất của VAR. Nó giúp giảm thiểu các sai lầm nghiêm trọng của trọng tài, đảm bảo các quyết định quan trọng như bàn thắng, phạt đền hay thẻ đỏ được đưa ra chính xác hơn, từ đó mang lại kết quả công bằng hơn cho các đội bóng.
- Hạn chế “bàn thắng ma”: VAR có thể xác định chính xác liệu bóng đã đi qua vạch vôi hay chưa, hay các tình huống việt vị sát sao mà mắt thường khó nhận biết, loại bỏ những tranh cãi về “bàn thắng ma”.
- Phát hiện các hành vi phi thể thao: Những tình huống giả vờ ngã (diving) để kiếm phạt đền hoặc thẻ phạt, hay các hành vi bạo lực, chơi xấu ẩn khuất có thể bị phát hiện rõ ràng hơn qua nhiều góc quay.
- Giảm áp lực cho trọng tài: Mặc dù vẫn phải đưa ra quyết định cuối cùng, nhưng trọng tài chính có thêm một công cụ hỗ trợ đáng tin cậy, giúp họ tự tin hơn trong việc đưa ra các phán quyết quan trọng.
- Cải thiện chất lượng các trận đấu lớn: Trong các giải đấu mang tính chất quyết định như World Cup hay Champions League, nơi mỗi quyết định đều có thể thay đổi cục diện giải đấu, VAR càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Nhược điểm
- Làm gián đoạn và phá vỡ cảm xúc: Việc dừng trận đấu để xem lại VAR thường kéo dài từ vài chục giây đến vài phút, làm mất đi sự liền mạch và nhịp độ của trận đấu. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến cảm xúc của người hâm mộ khi bàn thắng bị hủy bỏ sau một pha ăn mừng cuồng nhiệt.
- Thời gian chờ đợi dài: Quá trình xem xét VAR đôi khi kéo dài quá mức, gây ức chế cho cả cầu thủ và khán giả. Điều này có thể dẫn đến việc “thời gian thực” của bóng đá bị kéo dài nhân tạo.
- Tính chủ quan vẫn còn: Mặc dù có video làm bằng chứng, nhưng một số tình huống (như lỗi chạm tay, mức độ phạm lỗi) vẫn có thể mang tính chủ quan trong cách đánh giá của trọng tài VAR và trọng tài chính. Khái niệm “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” đôi khi cũng mơ hồ.
- Giảm quyền hạn của trọng tài chính: Dù VAR chỉ là trợ lý, nhưng nhiều người cảm thấy trọng tài chính đã mất đi một phần quyền tự quyết, phải phụ thuộc nhiều hơn vào công nghệ.
- Chi phí triển khai cao: Lắp đặt và vận hành hệ thống VAR đòi hỏi chi phí lớn về cơ sở hạ tầng (camera, phòng điều khiển) và nhân sự (đội ngũ VAR chuyên nghiệp), gây khó khăn cho các giải đấu nhỏ hơn.
- Thiếu minh bạch trong một số trường hợp: Đôi khi, khán giả trên sân không thể biết chính xác tình huống nào đang được VAR xem xét hoặc tại sao một quyết định lại được đưa ra, dẫn đến sự khó chịu và hoài nghi.
Nhìn chung, VAR là một con dao hai lưỡi. Nó mang lại sự công bằng nhưng đôi khi phải đánh đổi bằng cảm xúc và nhịp độ trận đấu. Việc tìm kiếm sự cân bằng giữa hai yếu tố này vẫn là một thách thức lớn.
Những pha VAR gây tranh cãi trong lịch sử
Kể từ khi được áp dụng rộng rãi, VAR đã liên tục trở thành tâm điểm của nhiều cuộc tranh cãi nảy lửa. Dưới đây là một số pha VAR nổi tiếng đã gây ra không ít sóng gió trong lịch sử bóng đá:
- Manchester City vs Tottenham (Champions League 2018/19): Một trong những khoảnh khắc kịch tính nhất. Man City ăn mừng bàn thắng ở phút bù giờ để giành quyền vào bán kết, nhưng VAR đã can thiệp và xác định Sergio Aguero việt vị chỉ trong gang tấc. Bàn thắng bị hủy bỏ, và Tottenham giành vé đi tiếp nhờ luật bàn thắng sân khách. Cảm xúc thay đổi hoàn toàn chỉ trong vài giây.
- Colombia vs Anh (World Cup 2018): Trận đấu vòng 1/8 có nhiều tình huống gây tranh cãi về phạt đền. Đặc biệt, pha phạm lỗi của Carlos Sanchez với Harry Kane trong vòng cấm đã được VAR xác nhận là penalty cho Anh, gây ra sự phản đối dữ dội từ phía Colombia.
- PSG vs Manchester United (Champions League 2018/19): Một quyết định phạt đền khác ở những phút cuối trận. Pha bóng chạm tay của Presnel Kimpembe trong vòng cấm sau cú sút của Diogo Dalot. Trọng tài sau khi tham khảo VAR đã quyết định cho MU hưởng phạt đền, giúp họ lội ngược dòng đầy ngoạn mục. Nhiều chuyên gia cho rằng pha chạm tay này là không chủ đích và không đáng bị phạt.
- Champions League 2021/22 – Nhiều tình huống chạm tay: Cả mùa giải Champions League 2021/22 chứng kiến nhiều quyết định phạt đền gây tranh cãi vì luật chạm tay. Sự thiếu rõ ràng trong việc xác định “chạm tay không chủ đích” và “chạm tay làm tăng kích thước cơ thể” đã khiến người hâm mộ và cầu thủ khó hiểu, gây ra nhiều sự phản ứng tiêu cực.
- World Cup 2022 – Bàn thắng của Nhật Bản trước Tây Ban Nha: Ở vòng bảng, bàn thắng thứ hai của Nhật Bản vào lưới Tây Ban Nha đã được VAR công nhận, dù bóng dường như đã ra khỏi đường biên ngang trước khi được kiến tạo. Các góc quay khác nhau cho thấy sự sát sao đến từng milimet, tạo nên một trong những tranh cãi lớn nhất giải đấu và trực tiếp loại Đức.
Những tình huống trên cho thấy rằng, ngay cả với sự hỗ trợ của công nghệ, bóng đá vẫn không thể thoát khỏi những tranh cãi. Phần lớn các tranh cãi không nằm ở việc VAR có đúng hay không, mà là ở cách diễn giải luật và mức độ can thiệp của nó. Đặc biệt là ở các quyết định đòi hỏi sự đánh giá về ý định hay mức độ tác động của pha bóng, VAR vẫn chưa thể hoàn toàn xóa bỏ yếu tố chủ quan.
VAR trong các giải đấu lớn (World Cup, Champions League)
Sự thành công và những tranh cãi của VAR đã dẫn đến việc áp dụng công nghệ này tại hầu hết các giải đấu lớn nhất hành tinh. Mỗi giải đấu có thể có những biến thể nhỏ trong cách triển khai, nhưng nguyên tắc cốt lõi vẫn được giữ vững.
- World Cup: FIFA đã áp dụng VAR tại World Cup 2018 ở Nga và tiếp tục duy trì tại World Cup 2022 ở Qatar. World Cup 2018 là giải đấu lớn đầu tiên VAR được triển khai trên quy mô toàn cầu. Mặc dù có những tranh cãi, nhưng VAR đã giúp giải đấu có ít sai sót nghiêm trọng hơn đáng kể, đặc biệt trong các tình huống phạt đền và việt vị. Tại World Cup 2022, công nghệ việt vị bán tự động (SAOT – Semi-Automated Offside Technology) đã được giới thiệu, giúp rút ngắn đáng kể thời gian đưa ra quyết định việt vị và tăng độ chính xác.
- UEFA Champions League: Giải đấu danh giá nhất cấp câu lạc bộ châu Âu cũng đã đưa VAR vào sử dụng từ vòng knock-out của mùa giải 2018/19. Trước đó, UEFA đã tỏ ra khá thận trọng, nhưng cuối cùng đã nhận thấy sự cần thiết của công nghệ này. VAR đã tạo ra nhiều kịch tính và thay đổi cục diện trong một số trận đấu quyết định của Champions League, ví dụ như những pha phạt đền muộn màng.
- Các Giải Vô Địch Quốc Gia Hàng Đầu:
- Premier League (Anh): Áp dụng VAR từ mùa giải 2019/20. Đây là một trong những giải đấu có nhiều tranh cãi nhất về VAR, đặc biệt là các tình huống việt vị “nách áo” và luật chạm tay, gây ra nhiều sự khó chịu cho người hâm mộ.
- La Liga (Tây Ban Nha): Cũng áp dụng từ mùa giải 2018/19. VAR tại La Liga thường được đánh giá là khá hiệu quả, mặc dù vẫn có những ý kiến bất đồng.
- Serie A (Ý): Là một trong những giải đầu tiên thử nghiệm VAR từ mùa giải 2017/18.
- Bundesliga (Đức): Cũng bắt đầu từ mùa 2017/18.
- Ligue 1 (Pháp): Áp dụng từ mùa 2018/19.
Sự hiện diện của VAR trong các giải đấu lớn đã trở thành một phần không thể thiếu của bóng đá hiện đại. Nó đã thay đổi cách cầu thủ thi đấu, cách trọng tài điều hành và cả cách người hâm mộ theo dõi trận đấu. Tuy nhiên, mỗi giải đấu lại có những đặc thù riêng, dẫn đến những trải nghiệm khác nhau về VAR.
Cập nhật quy định VAR mới nhất năm 2025
Công nghệ VAR không ngừng được cải tiến và các quy định của nó cũng thường xuyên được IFAB xem xét và điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế trận đấu. Dự kiến năm 2025 sẽ có một số cập nhật quan trọng nhằm giải quyết các vấn đề tồn đọng:
- Rút ngắn thời gian xem xét: IFAB đang nghiên cứu các giao thức mới và công nghệ hỗ trợ để giảm thiểu thời gian chờ đợi khi VAR can thiệp. Mục tiêu là đưa ra quyết định nhanh hơn, tránh làm gián đoạn quá lâu nhịp độ trận đấu.
- Minh bạch hóa quyết định: Một trong những phàn nàn lớn nhất là thiếu minh bạch. Có khả năng các trọng tài sẽ phải công bố rõ ràng hơn quyết định của mình sau khi VAR can thiệp, thậm chí là phát sóng âm thanh cuộc đối thoại giữa trọng tài chính và đội ngũ VAR (như đã thử nghiệm ở một số giải đấu).
- Rõ ràng hơn về luật chạm tay: Đây là điểm nóng của nhiều tranh cãi. IFAB dự kiến sẽ có những hướng dẫn chi tiết và rõ ràng hơn về các tình huống chạm tay, đặc biệt là phân biệt giữa “chạm tay vô tình” và “chạm tay chủ đích” hoặc “chạm tay làm tăng kích thước cơ thể một cách không tự nhiên”. Ví dụ như các quy định liên quan đến bóng đập từ chân vào tay một cách không chủ đích sẽ được nới lỏng hơn.
- Giảm thiểu can thiệp vào lỗi nhỏ: Có xu hướng giảm bớt sự can thiệp của VAR vào những lỗi nhỏ hoặc những tình huống không thực sự “rõ ràng và hiển nhiên” để tránh làm mất đi sự trôi chảy của trận đấu. VAR sẽ tập trung hơn vào các tình huống có tác động lớn đến kết quả.
- Phạm vi can thiệp của thủ môn trong các quả phạt đền: Các quy định về vị trí của thủ môn khi đối mặt với phạt đền cũng có thể được xem xét lại, đặc biệt là việc thủ môn phải đứng trên vạch vôi hoặc chân chạm vạch vôi.
Những thay đổi này, nếu được áp dụng, hứa hẹn sẽ làm cho VAR trở nên hiệu quả và được chấp nhận rộng rãi hơn. Tuy nhiên, việc thực hiện chúng một cách đồng bộ trên toàn cầu và đảm bảo sự công bằng tuyệt đối vẫn là một thách thức lớn. Để tìm hiểu thêm về các quy định và thuật ngữ bóng đá chuyên sâu, bạn có thể tham khảo mục Thuật Ngữ Bóng Đá trên trang web của chúng tôi.
Một điểm đáng chú ý khác là sự phát triển của công nghệ hỗ trợ. Ngoài SAOT, các giải đấu cũng đang nghiên cứu áp dụng những công nghệ khác như chip trong bóng hoặc cảm biến gắn trên người cầu thủ để cung cấp dữ liệu chính xác hơn, giúp VAR đưa ra quyết định nhanh chóng và khách quan hơn nữa. Marco Reus – Biểu Tượng Của Lòng Trung Thành Và Nỗi Đau Chấn Thương là một trong số những cầu thủ đã phải chịu nhiều ảnh hưởng bởi các quyết định gây tranh cãi của trọng tài trong sự nghiệp, cho thấy tầm quan trọng của các quyết định công bằng.
Kết – VAR: cần thiết nhưng phải dùng đúng cách
Không thể phủ nhận rằng VAR đã và đang thay đổi bộ mặt của bóng đá thế giới. Nó mang lại sự công bằng, giảm thiểu đáng kể những sai lầm thô thiển của trọng tài, đặc biệt trong các tình huống nhạy cảm và quyết định trận đấu. Với sự phát triển của công nghệ và áp lực về tính minh bạch, VAR là một công cụ cần thiết, thậm chí là không thể thiếu trong bóng đá hiện đại.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, VAR vẫn còn nhiều vấn đề cần khắc phục, chủ yếu xoay quanh việc gián đoạn cảm xúc trận đấu, thời gian chờ đợi và sự chủ quan trong việc diễn giải luật. Để VAR thực sự phát huy hết hiệu quả mà không làm mất đi linh hồn của bóng đá, việc áp dụng nó cần phải “đúng cách”. Điều này đòi hỏi:
- Quy định rõ ràng, thống nhất: IFAB cần tiếp tục cải thiện và ban hành các quy định rõ ràng, dễ hiểu, tránh sự mơ hồ trong việc diễn giải luật, đặc biệt là luật chạm tay hay mức độ phạm lỗi.
- Đào tạo trọng tài VAR chuyên nghiệp: Đội ngũ VAR phải được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm và khả năng đưa ra quyết định nhanh chóng, chính xác dưới áp lực cao.
- Sự minh bạch trong giao tiếp: Khán giả trên sân và ở nhà cần được cung cấp thông tin rõ ràng hơn về quá trình xem xét VAR và lý do cho các quyết định cuối cùng.
- Hạn chế can thiệp quá mức: VAR chỉ nên can thiệp vào những “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” hoặc “tình huống bị bỏ lỡ nghiêm trọng”, tránh can thiệp vào những quyết định nhỏ nhặt làm mất đi tính trôi chảy của trận đấu.
Tóm lại, VAR là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao tính công bằng của bóng đá. Nó không phải là một giải pháp hoàn hảo, nhưng với sự điều chỉnh và cải thiện liên tục, VAR có thể trở thành một phần không thể thiếu, giúp môn thể thao vua ngày càng trở nên hấp dẫn và đáng tin cậy hơn. Sự cân bằng giữa công nghệ và cảm xúc, giữa tính chính xác và sự tự nhiên của trận đấu vẫn sẽ là bài toán mà bóng đá cần giải quyết trong tương lai.
